Необходимость консолидации учительства подтолкнули к проведению в 1903 году Всероссийского Съезда учительских обществ взаимопомощи. В целях улучшения условий труда учителей, повышения их образовательного уровня и укрепления учительских объединений на Съезде было принято решение о подготовке Устава Всероссийского союза учительских обществ.

Процесс развития профсоюзного движения в среде педагогов активизировался под влиянием растущего рабочего движения, на гребне драматических событий первой революции в России. В 1905 году на Учредительном съезде было провозглашено создание Всероссийского союза учителей и деятелей по народному образованию. Фактически был создан Профессиональный союз.

Всплеск активности профессионального движения педагогов Беларуси пришелся на 1906 год. К исходу мая 1907 года на территории пяти губерний Беларуси существовал 101 профсоюз, объединявший 14533 члена.

Вплоть до 1917 года профессиональные объединения педагогов имели скрытые формы (педагогические общества, кассы взаимопомощи), поэтому нередко закрывались властями при первом же подозрении на нелегальную деятельность.

В отраслевом профсоюзном летоисчислении рубежными, отправными стали два значимых события: в июле 1919 года было организационно оформлено создание Всероссийского союза работников просвещения и социалистической культуры. Осенью 1920 г. в г. Минске было создано Временное правление союза работников просвещения и социалистической культуры, оно провело подготовительную работу по созыву съезда, который состоялся 8 – 11 января 1921 года. Именно от этого съезда фактически ведется отсчет истории отраслевого профсоюза работников образования.

С 1922 по 1934 год профсоюз работников просвещения объединял работников школ, детских садов, детских домов, научных учреждений, ВУЗов и политпросветучреждений. В эти годы профсоюз активно участвует в становлении и развитии отечественной системы образования, воспитания, в поэтапном осуществлении всеобуча, ликвидации массовой неграмотности, осуществлении культурной революции. В 1931 году за успехи в деле образования, активное участие в ликвидации неграмотности и малограмотности профсоюз был награжден республиканским орденом Трудового Красного Знамени.

         В 1934 году профсоюз работников просвещения был разукрупнен и вместо него образованы 8 самостоятельных профсоюзов: работников начальных и средних школ РСФСР, Беларуси, Украины, Закавказья, Средней Азии, высшей школы и научных учреждений, работников дошкольных учреждений, работников политпросветучреждений.

Отраслевой профсоюз при любых реорганизациях не упускал главное: всемерно содействовал развитию и совершенствованию системы образования, улучшению охраны здоровья, условий труда и быта, повышению уровня благосостояния работников отрасли. Функции, выполняемые профсоюзом, предоставленные ему весьма обширные полномочия служили именно этим высоким целям. Верность им он доказал и в тяжелое время Великой Отечественной войны. Члены отраслевого профсоюза в тот период считали себя не по форме, а по сути «мобилизованными и призванными».

После освобождения республики от немецко-фашистских захватчиков наипервейшим делом для профсоюза стало возрождение системы образования. Профсоюз активно включился в работу по восстановлению системы образования, повышению квалификации учителей, выявлению и оказанию помощи детям-сиротам, полусиротам. Особое внимание обращено на своевременность выплаты заработной платы, обеспечение спецодеждой, строительство жилья для учителей, кадровое обеспечение, материально-техническое состояние учебных заведений, которые зачастую размещались в наемных помещениях, обкомами профсоюза принимаются решения о строительстве школ методом народной стройки.

В 1948 году ради быстрейшего восстановления и развития народного образования происходит объединение профсоюза работников начальных и средних школ с профсоюзом работников дошкольных учреждений, а в 1956 году профсоюз был переименован в профсоюз работников просвещения.

В октябре 1957 года профсоюзы просвещения всех республик СССР объединились в единый профсоюз, в который вошли также работники высшей школы и научных учреждений. Профсоюз стал называться профсоюзом работников просвещения, высшей школы и научных учреждений Белорусской ССР. Он внес достойный вклад в общегосударственное, всенародное дело возрождения, развития и совершенствования системы образования и воспитания подрастающих поколений. Во многом благодаря творческим усилиям и высокому профессионализму учительского, профессорско-преподавательского корпуса республики белорусская модель образования по ряду своих параметров вышла на передовые, лидирующие позиции.

Приоритетными для профсоюзов в то время были определены организационно-производственные функции: участие в решении производственных задач, укреплении трудовой дисциплины, регулировании социально-трудовых вопросов, охране общественного порядка, организации деятельности товарищеских судов. Более того, на профсоюзы с 1933 года было возложено выполнение ряда государственных функций: осуществление государственного надзора и контроля за соблюдением законодательства о труде и правил охраны труда, управление социальным страхованием. Профсоюзы имели прямое отношение к жилищному строительству, распределению жилья, выдаче путевок в санатории, профилактории, дома отдыха, пансионаты, организации туризма, физической культуры, спорта и многому другому.

Республиканская организация профсоюза работников просвещения, высшей школы и научных учреждений просуществовала до сентября 1990 года. Переходный период, в который вступила страна, оказался сложным и противоречивым. В обстановке начала 90-х гг. профсоюзы остались практически единственной массовой организацией, выражающей, защищающей интересы людей труда.

В сентябре 1990 года состоялся I съезд профсоюза работников образования и науки Беларуси, на котором были приняты временный Устав и Программа деятельности, провозглашены самостоятельность, независимость профсоюза от органов власти, политических партий и движений.

Благодаря совместным усилиям Республиканского комитета профсоюза и Министерства народного образования Республики Беларусь в 1991 году дважды повышалась заработная плата педагогических работников, в результате чего она возросла в 2,5 раза. Были повышены стипендии студентам и учащимся. Впервые в отрасли был образован премиальный фонд в размере 2 процентов от общего фонда заработной платы, введена дифференцированная оплата труда в зависимости от категории. Установлены 10-процентные надбавки за обучение и воспитание на белорусском языке. Дважды повышалась заработная плата работникам высшей школы. 3 мая 1991 г. впервые заключено отраслевое соглашение Республиканского комитета с Министерством народного образования.

Лейтмотив Программы основных направлений деятельности профсоюза на 1995-2000 годы, принятой на II съезде Белорусского профсоюза работников образования и науки в апреле 1995 года: перемещение центра тяжести профсоюзной работы на выполнение защитных функций, организационное укрепление профсоюза, усиление единства действий всех его звеньев.

На III съезде профсоюза, который прошел 6 апреля 2000 г., отмечалось, что совместными усилиями Республиканского комитета профсоюза и Министерства образования удалось добиться многих существенных подвижек в решении социально-значимых задач: введено повышение тарифных ставок и должностных окладов за стаж работы по специальности и в отрасли до 20 %, а с 1 января 2000 г. – до 30 %; выделены средства в размере 10 % планового фонда заработной платы на установление надбавок стимулирующего характера к ставкам заработной платы и должностным окладам руководителей, специалистов и служащих; снижена недельная нагрузка учителям начальных классов с 20 до 18 часов в неделю.

Важным достижением стало установление выплат на методическую литературу в размере одной минимальной заработной платы основным категориям педагогических работников учреждений просвещения, а также введение доплат за квалификационные категории в размере 10 – 30 % ставки заработной платы (должностного оклада).

По предложению и при инициативном участии профсоюза принята программа «Учитель», в результате выполнения которой среди других значимых мер были увеличены средства на премирование работников с 10 до 20% планового фонда заработной платы и введена контрактная форма найма в отношении специалистов учреждений образования, находящихся в зонах радиоактивного загрязнения, с выделением для стимулирования их труда дополнительного фонда заработной платы в размере 30 %.

III Съезд профсоюза принял Программу основных направлений деятельности профсоюза на 2000 – 2005 годы, внес изменения в Устав отраслевого профсоюза и переименовал высший руководящий орган профсоюза в Центральный комитет.

Значительны достижения профсоюза, с которыми он подошел к своему ІV съезду в 2005 году: определена предельная продолжительность рабочего времени до 36 часов в неделю педагогическим работникам, выполняющим преподавательскую работу; изменена тарификация отдельных категорий работников по Единой тарифной сетке; осуществлено совершенствование доплат работникам учреждений образования за отдельные виды работ; введены почасовые ставки оплаты труда для проведения работ, связанных с тестированием, разработкой заданий по олимпиадам и выполнением других работ; расширен перечень категорий педагогических работников, которым предоставляется удлиненный отпуск; установлены надбавки до 100 % должностного оклада научным работникам структурных подразделений за счет бюджетных средств; расширена сфера использования фонда материального поощрения из внебюджетных средств на установление надбавок, премирование работников, учащейся молодежи; урегулированы вопросы исчисления стажа работы по специальности работников негосударственных, ведомственных организаций отрасли.

Съезд определил новые задачи и ориентиры, приняв Программу основных направлений деятельности на 2005 – 2010 годы.

Промежуточные итоги выполнения Программы были подведены в сентябре 2006 года V внеочередным Съездом, необходимость проведения которого была обусловлена возвращением в профсоюз ранее вышедших организаций, созданием первичек в частном секторе отрасли, назревшими изменениями Устава профсоюза, а также наличием новых задач, стоящих перед профсоюзным движением страны в целом и непосредственно в отрасли. Среди завоеваний отчетного периода: снижение наполняемости классов в начальной школе, лицейских, гимназических, классах с углубленным изучением дисциплин и т.д.; совершенствование контрактной формы найма в отрасли, порядка исчисления стажа работы по специальности, доплат педагогическим работникам; повышение тарифных ставок работников в интегрированных группах дошкольных учреждений, внесение изменений в порядок проведения аттестации педагогических работников; сохранение студенческих санаториев-профилакториев; восстановление прав на выплаты по государственному обеспечению некоторым категориям обучающихся-сирот, утративших их ранее.

С учётом задач, поставленных V внеочередным Съездом, началась огромная работа по подготовке одного из самых важных документов в деятельности профсоюза.

25 января 2007 г. подписано Соглашение между Министерством образования Республики Беларусь и Белорусским профессиональным союзом работников образования и науки на 2007 – 2009 гг. Тщательная совместная проработка позиций и норм Соглашения, согласование их с заинтересованными стали не только свидетельством подлинного социального партнерства в отрасли, но и позволили сторонам подписать в итоге документ нового поколения, наполненный реальным содержанием, достаточно жесткими, но выполнимыми нормами, сохранивший в новой интерпретации завоевания предыдущих соглашений, наметивший ряд положительных тенденций в расширении круга гарантий как работникам организаций отрасли, так и учащейся молодежи.

28 февраля 2008 г. состоялось совместное заседание Коллегии Министерства образования Республики Беларусь и Президиума ЦК отраслевого профсоюза, на котором были обсуждены вопросы выполнения в 2007 году Отраслевого соглашения и одобрен согласованный сторонами Отраслевого соглашения проект изменений и дополнений в него, с которым вы можете ознакомиться на нашем сайте.

Период 2010-2012 года был особенным для отраслевого профсоюза. Значительной консолидации всех организационных структур в деле защиты прав и интересов педагогов потребовало вступление в силу Кодекса Республики Беларусь об образовании в 2011 году. Профсоюзные лидеры на всех уровнях стремились найти солидарную с социальными партнёрами позицию по ряду спорных вопросов. Дополнительным стимулом для усовершенствования многих направлений деятельности явилось и 90-летие отраслевого профсоюза (2011 год).

Благодаря совместным усилиям ФПБ, Министерства образования и отраслевого профсоюза с июня 2011 года работникам учреждений дошкольного образования была возвращена прежняя продолжительность отпусков. С октября 2010 года увеличена заработная плата молодым специалистам, педагогическим работникам, низкооплачиваемым категориям работников.

Результатом плодотворного сотрудничества социальных партнеров стало принятие Советом Министра Республики Беларусь решения об увеличении с января 2012 года на 50% тарифных окладов педагогических работников из числа профессорско-преподавательского состава, не имеющих ученых степеней и званий.

Социальные партнеры постоянно вносят органам госуправления и другие инициативы в области оплаты и нормирования труда работников отрасли. В преддверии VII съезда инициирована разработка проекта решения об увеличении размеров доплат к тарифным ставкам воспитателей за сверхнормативную наполняемость групп, введения таких доплат помощникам воспитателей.

В ноябре 2012 года состоялся VII Cъезд Белорусского профсоюза образования и науки, на котором было принято Обращение делегатов съезда к Совету Министров Республики Беларусь, Федерации профсоюзов Беларуси, Министерству образования Республики Беларусь «О заработной плате работников системы образования», принят Устав отраслевого профсоюза в новой редакции. Съезд решил акцентировать внимание на реализации задач повышения уровня оплаты труда, социального статуса всех основных категорий работников системы образования, обучающихся; совершенствования локальных нормативных правовых актов организаций отрасли с учетом современных условий их деятельности; защиты прав и законных интересов работников, в том числе при аттестации педагогических кадров, снижении объемов преподавательской нагрузки, реорганизации, закрытии учреждений образования, пересмотре штатного расписания, проведении эксперимента по переходу на новую систему финансирования учреждений общего среднего образования, ряда других актуальных вопросов.

В апреле 2015 года состоялся очередной VIII Съезд отраслевого профсоюза. Съезд собрал 250 делегатов со всех регионов республики, представлявших более 600 тысяч членов отраслевого профсоюза.

На Съезде были подведены итоги деятельности отраслевого профсоюза по реализации уставных задач за период 2010-2015 года, утверждены Программа основных направлений деятельности Белорусского профессионального союза работников образования и науки на 2015 – 2020 г.г. и Устав Белорусского профессионального союза работников образования и науки в новой редакции, избраны Центральный комитет Белорусского профессионального союза работников образования и науки, Ревизионная комиссия Белорусского профессионального союза работников образования и науки и ее председатель, делегаты на VII Cъезд Федерации профсоюзов Беларуси, отмечено эффективное сотрудничество с депутатским корпусом по вопросам участия в обсуждении социально-значимых законопроектов и эффективной зашиты трудовых и социально- экономических прав и интересов работников отрасли.

Председателем Белорусского профессионального союза работников образования и науки вновь избран БОЙКО Александр Александрович.

В каждом историческом событии 2015 года, как года проведения VIII Съезда, года Молодёжи, 70-летия Победы, года выборов Главы государства наши члены профсоюза приняли самое активное участие.

2 марта 2016 года подписано Соглашение между Министерством образования Республики Беларусь и Белорусским профессиональным союзам работников образования и науки на 2016 — 2019 гг. За основу взят предыдущий документ, предусматривающий обеспечение должного уровня социальной зашиты членов отраслевого профсоюза, соблюдение их трудовых прав, создание безопасных условий труда, обеспечение контроля и ответственности сторон за его организацию и выполнение. Вместе с тем, в новое Соглашение включён ряд позиций, направленных на мотивацию профсоюзного членства и повышение статуса работников отрасли.

20 декабря 2016 года состоялся IX Съезд Белорусского профессионального союза работников образования и науки, в ходе которого были выработаны и согласованы позиции по вопросу присоединения родственного профсоюза – Белорусского профсоюза работников Национальной академии наук. Профсоюз работников НАН после присоединения получил статус объединенной отраслевой организации.

В настоящее время Белорусский профессиональный союз работников образования и науки — один из крупнейших среди отраслевых профсоюзных объединений страны. В его структуре 6 областных и Минская городская организации, включающие в себя 142 районные и городские профсоюзные организации, объединенная отраслевая профсоюзная организация работников Национальной академии наук Беларуси, первичные профсоюзные организации учреждений системы образования.

Единый отраслевой профсоюз продолжает оставаться сильным, деятельным, полным решимости выполнить свою высокую миссию – достойного представителя, последовательного защитника жизненных интересов объединяемой им многотысячной армии людей, чья жизнь, труд, учеба связаны с важнейшей социальной сферой, где закладывается будущее Беларуси.

19 февраля 2020 года состоялся Х съезд Белорусского профессионального союза работников образования и науки. На съезде был избран председатель отраслевого профсоюза — им стала Якубович Татьяна Романовна, кандидат физико-математических наук, доцент, заместителем председателя отраслевого профсоюза вновь была избрана Ильина Валентина Алексеевна. На Съезде был заслушан отчёт о работе Белорусского профессионального союза работников образования и науки за период с 03.04.2015 по 19.02.2020, утверждена Программа деятельности Белорусского профессионального союза работников образования и науки на 2020 – 2025 г.г., избраны руководящие и ревизионные органы отраслевого профсоюза, были делегированы представители отраслевого профсоюза в состав Совета ФПБ и Ревизионной комиссии Совета ФПБ

---

На листе книги надпись синего цвета «Беларускі прафсаюз работнікаў адукацыі і навукі». На синей части сегмента расположены два стилизованных листочка серебристого цвета. На желтой части сегмента расположен листок зеленого цвета с серединой золотистого цвета. Справа от синего сегмента над изображением листа книги серебристого цвета расположены два листочка и ягодка зеленого цвета.

Основа эмблемы отраслевого профсоюза – сегмент синего и золотистого цвета символизирует два основных отряда членов профсоюза, входящих в организацию: работники образования и работники науки. Зеленые и серебристые листья, образующие ветвь – символ обновления и роста организации, ее молодежной составляющей – студентов и учащихся учреждений образования, обеспечивающих получение высшего, среднего специального и профессионально-технического образования. Книга – традиционный символ просвещения, объединяющий членов отраслевого профсоюза.

Синий цвет – цвет надежды, профсоюзного движения Беларуси, частью которого является отраслевой профсоюз.       Золотистый цвет – символ солнца, стремления к лучшему жизнеустройству, более высокому уровню благосостояния членов отраслевого профсоюза, что является его основной задачей.  

Флаг Белорусского профсоюза работников образования и науки представляет собой прямоугольное полотнище с соотношением длин сторон 1:2, белого цвета, в центре которого расположена эмблема отраслевого профсоюза.

---

У прыватнасці, такім жа спякотным ліпеньскім днём у Мікалаеўшчыне, у мясцовай школцы, дзе «гаспадарыў» ураджэнец гэтай вёскі Алесь Сянкевіч, над час канікулаў сабралася некалькі дзесяткаў маладых настаўнікаў з самых розных куткоў Мінскай губерні. У асноўным яны між сабой былі добра знаёмыя па гадах сумеснай вучобы і па зямляцкіх стасунках. Было сярод іх нямала і ўраджэнцаў Мікалаеўшчыны, якія адпускавалі ў роднай вёсцы. Паводле пазнейшых успамінаў удзельнікаў нелегальнага з’езда, ехалі яны «ў госці да Сянкевіча» ўсвядомлена, каб, сабраўшыся разам, абмеркаваць надзённыя праблемы сваёй настаўніцкай дзейнасці.

Як водзіцца, з нагоды сустрэчы ў мікалаеўшчынскай школцы настаўнікі накрылі стол, прыгубілі па чарцы і перакусілі з дарогі. І загаварылі далей пра палітыку, пра не так даўно створаны Усерасійскі саюз настаўнікаў, пра цяжкую працу бацькоў-сялян… І, як вынік гэтай бяседы, з’явілася адозва «Да ўсіх настаўнікаў і настаўніц народных, царкоўна-прыходскіх і іншых вучылішчаў». Пасля гэтага, відаць, усё ж змораныя спёкай, «змоўшчыкі» якраз і накіраваліся ў Прыстаньку — глухое ўрочышча за чатыры кіламетры ад Мікалаеўшчыны. Аднак прахалода нёманскай вады іх там не астудзіла — палітыка па-ранейшаму не сыходзіла з вуснаў маладых людзей. Увечары ж, вярнуўшыся ў Мікалаеўшчыну, яны запратакаліравалі свае развагі наконт паляпшэння сацыяльнага статусу настаўніцтва, і практычна адразу ж былі «накрыты» паліцыяй.

Затым не адзін год вялося следства, і многім удзельнікам настаўніцкага з’езду не ўдалося пазбегнуць турэмнага зняволення. У тым ліку — і Якубу Коласу, які, як не парадаксальна гэта гучыць, якраз за турэмнымі кратамі распачаў «Новую зямлю», напісаў шмат сваіх геніяльных вершаў. А галоўны завадатар настаўніцкай сходкі Алесь Сянкевіч, які ад арышту ўцёк за мяжу, атрымаўшы ў ЗША добрую медыцынскую адукацыю, у 20-я гады ўзначальваў міністэрства аховы здароўя Савецкай Беларусі. Яшчэ адзін з удзельнікаў з’езду Іван Фёдараў праз гады стаў вядомым беларускім пісьменнікам, які падпісваў свае творы псеўданімам Янка Маўр.

Сёння можна па-рознаму ставіцца да гэтага мерапрыемства. Але несумненна адно, нелегальны настаўніцкі з’езд — часцінка нашай гісторыі. І зусім заканамерна, што яшчэ ў 1993 годзе аддзел культуры Стаўбцоўскага райвыканкама парупіўся ўстанавіць на нёманскім крутаберазе ў Прыстаньцы мемарыяльны знак, які зараз нам і нагадвае пра тыя падзеі.

---

1906 год - в г.Витебске, Минской губернии созданы учительские союзы.

     1907 год — на территории пяти губерний Беларуси уже существовал 101 профсоюз, объединявший 14533 члена.

   1919 год — создан Всероссийский союз работников просвещения и социалистической культуры.

   8-11 января 1921 года — состоялся съезд работников просвещения и социалистической культуры.

       1934 год — произошло разукрупнение профсоюза работников просвещения, образовано 8 самостоятельных профсоюзов: работников начальных и средних школ РСФСР, Беларуси, Украины, Закавказья, Средней Азии, высшей школы и научных учреждений, работников дошкольных учреждений, работников политпросветучреждений.

         1948 год — происходит объединение профсоюза работников начальных и средних школ с профсоюзом дошкольных учреждений.

         1956 год — профсоюз переименован в профсоюз работников просвещения.

         1957 год — произошло объединение профсоюзов просвещения, работников высшей школы и научных учреждений всех республик СССР. В связи с этим профсоюз переименован в Профсоюз работников просвещения, высшей школы и научных учреждений Белорусской ССР.

         29 сентября 1990 года — состоялся I съезд профсоюза работников образования и науки Беларуси.

         5 апреля 1995 года — II съезд Белорусского профсоюза работников образования и науки.

         6 апреля 2000 года — III съезд Белорусского профессионального союза работников образования и науки. Республиканский комитет переименован в Центральный комитет профессионального союза работников образования и науки.

         7 апреля 2005 года — IV съезд Белорусского профессионального союза работников образования и науки.

         28 сентября 2006 года — V внеочередной съезд Белорусского профессионального союза работников образования и науки.

         6 апреля 2010 года — VI съезд Белорусского профессионального союза работников образования и науки.

         16 ноября 2012 года — VII съезд Белорусского профессионального союза работников образования и науки.

         3 апреля 2015 года — VIII съезд Белорусского профессионального союза работников образования и науки.

         20 декабря 2016 года —  IX съезд Белорусского профессионального союза работников образования и науки.

Председатели профсоюза:

• Чернов Константин Степанович.
• Лесничий Семён Павлович.
• Самарин Александр Иванович.
• Смирнова Евгения Тимофеевна (1969 – 1981г.г.) — избрана постановлением I пленума Республиканского комитета профсоюза работников просвещения, высшей школы и научных учреждений от 23 декабря 1969 года.
• Соболева Светлана Максимовна (1981 – 1984г.г.) — постановление XV пленума Республиканского комитета профсоюза работников просвещения, высшей школы и научных учреждений от 20 ноября 1981 года
• Чёботова Тамара Иосифовна (1984 – 2005г.г.) — постановление IX пленума Белорусского республиканского комитета профсоюза работников просвещения, высшей школы и научных учреждений от 29 марта 1984 года.
• Лукьянович Андрей Васильевич (с апреля 2005 года по декабрь 2006 года) - постановление IV съезда Белорусского профессионального союза работников образования и науки от 7 апреля 2005 года.
• Бойко Александр Александрович – (с декабря 2006 года по январь 2020 года) – постановление II пленума Белорусского профессионального союза работников образования и науки от 19 декабря 2006 года, 6 апреля 2010 года — постановление VI съезда Белорусского профессионального союза работников образования и науки.

Якубович Татьяна Романовна – (с января 2020 года) – постановление Х пленума Белорусского профессионального союза работников образования и науки от 28 января 2020 года, 19 февраля 2020 года - постановление Х съезда Белорусского профессионального союза работников образования и науки.

---

Пасля заканчэння вучылішча юнак паступіў у Панявежскую настаўніцкую семінарыю, з якой яго выключылі з апошняга курса за вальнадумства. У 1903 ён здаў экзамены экстэрнам і пачаў працаваць настаўнікам. У 1906 годзе разам з Якубам Коласам і іншымі ўдзельнічаў у нелегальным з'ездзе рэвалюцыйных настаўнікаў у вёсцы Мікалаеўшчына Свержаньскай воласці Мінскага павета. Паліцыя выкрыла з'езд, а Іван Фёдараў патрапіў у лік зачыншчыкаў, быў пазбаўлены права працаваць у навучальнай установе і ўзяты пад нагляд паліцыі. Толькі праз 5 гадоў, у 1911, яму ўдалося ўладкавацца выкладчыкам у прыватную гандлёвую школу Мінска, а з восені 1917 года ён стаў настаўнікам геаграфіі і гісторыі ў Мінскай чыгуначнай школе. Выкладаючы геаграфію і гісторыю, ён быў самым любімым настаўнікам вучняў, вёў іх у цікавыя, захапляючыя падарожжы ў глыб гісторыі па вялікай карце свету. Пісаць выкладчык стаў у адказ на вострую зацікаўленасць сваіх вучняў да гісторыка-культурнай спадчыны нашай краіны і іншых народаў свету. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі Янка Маўр пэўны час загадваў школьным аддзелам Наркамасветы БССР, прымаў актыўны ўдзел у арганізацыі прафсаюзаў настаўнікаў, неаднаразова выбіраўся дэлегатам настаўніцкіх канферэнцый і з'езда.

Пісьменнік ніколі не бываў у заморскіх краінах, але ўмеў паказваць іх так, што яму верылі самыя патрабавальныя чытачы — дзеці. У літаратуру Янка Маўр прыйшоў у сталым узросце, калі яму было больш за 40 гадоў, маючы багаты жыццёвы вопыт. У 1926-1927 гадах у часопісе «Беларускі піянер» надрукаваў першую аповесць на беларускай мове «Чалавек ідзе!», якая распавядала пра першабытных людзей. Спачатку твор задумваўся як своеасаблівы вучэбны дапаможнік аб дагістарычных часах. Поспех быў велізарны, і на часопіс абрынуўся шквал лістоў — юныя чытачы прасілі друкаваць працяг. Таму Янка Маўр вырашыў і далей працаваць у жанры дзіцячай прыгодніцкай і навукова-пазнавальнай літаратуры. Аўтар добра ведаў дзіцячую псіхалогію і са старонак сваіх кніг заўсёды на роўных ставіўся да дзяцей, кажучы пра іх: «Хоць малыя, а чалавекі».

Абапіраючыся на традыцыі творчасці Жуль Верна, Фенімора Купера, Майн Рыда, пісьменнік стварыў новы, сацыяльны па сваёй сутнасці тыл прыгодніцкага рамана і аповесці. У «Палескіх рабінзонах» (1930) і «ТВТ» (1934) ён адлюстраваў савецкую рэчаіснасць, ярка і праўдападобна апісаў маладых герояў. У 1934 годзе выйшаў фільм «Палескія рабінзоны», дзе Янка Маўр выступіў сцэнарыстам.

Менавіта ад былых вучняў і ўдзячных чытачоў пісьменнік атрымліваў віншавальныя тэлеграмы, паштоўкі, падарункі, якія зараз захоўваюцца ў фондах Дзяржаўнага музея гісторыі беларускай літаратуры. Тут можна ўбачыць і скрынку з інструментамі, дзе на металічнай пласціне выгравіравана: «Я. Мавру от учащихся трудрезервов». Цікавасць выклікае і экспанат незвычайнай прыгажосці — шкляны графін, аплецены металам, з дарчым надпісам ад вучняў Міленькага і Ванштэйна: «Дорогому учителю Янку Мавру в день 75-летия от учеников торговой школы. 1910 год».

Як распавяла загадчык навукова-экспазіцыйнага аддзела Вольга Гулева, сябры — эсперантысты з Вьетнама даслалі бамбукавую змейку. «Справа ў тым, што Янка Маўр добра валодаў мовай эсперанта, — адзначае Вольга Барысаўна. — 3 дапаможнай дзелавой мовай ён пазнаёміўся ў 1904 годзе, але найбольшую цікавасць да яе адчуў у 1920-я гады, калі мова эсперанта атрымала шырокае распаўсюджванне. Пісьменнік быў удзельнікам дзвюх беларускіх канферэнцый эсперантыстаў, III з'езда эсперантыстаў у 1926 годзе. На працягу доўгага часу Маўр вёў вялікую перапіску з мовазнаўцамі свету: Англіі, Новай Зеландыі і гарадоў Пекіна, Будапешта, а таксама Масквы, Омска, Таліна, Рыгі і іншых».

Акрамя таго, у фондах захоўваюцца рукапісы, дакументы (працоўная кніжка Фёдарава І.М. (1947), фотаздымкі, асабістыя рэчы, а таксама пераклады твораў Янкі Маўра на розныя мовы свету. Некаторыя рэчы ў музей перадала ўнучка пісьменніка Марыя Міцкевіч (сын Якуба Коласа і дачка Янкі Маўра пажаніліся ў 1946 годзе, у літаратараў трое агульных унукаў).

Марыя Міхайлаўна працуе выкладчыкам вышэйшай матэматыкі Мінскага інстытуга кіравання. На пытанне, што пераняла ад дзеда асабіста яна, адказала вельмі проста: «Цікавасць да гісторыі і культуры замежных краін, а таксама авантурызм у добрым сэнсе гэтага слова». Дарэчы, яна з'яўляецца намеснікам старшыні таварыства «Беларусь — Ірландыя».

3 1993 года ў Беларусі прысуджаецца Літаратурная прэмія імя Я.Маўра за лепшыя творы для дзяцей. Імем пісьменніка названа Мінская абласная дзіцячая бібліятэка. Тое, што зрабіў Маўр у пачатку XX стагоддзя, не ўдалося амаль нікому з беларускіх пісьменнікаў: так ярка паказаць цудоўны свет далёкіх экзатычных краін, а таксама звярнуцца да экзотыкі нашага роднага Беларускага Палесся.

Таццяна СЦЕШЫЦА. Публікацыя ў газеце «Беларускі час» ад 1-5 лістапада 2013 г.

---

Нарадзіўся А.А. Сянкевіч 20 студзеня 1884 года ў вёсцы Мікалаеўшчына Мінскага павета (цяпер Стаўбцоўскі раён Мінскай вобласці). Пасля народнага вучылішча паступіў у 1898 годзе ў Нясвіжскую настаўніцкую семінарыю і ў 1902 годзе скончыў яе. Два гады працаваў настаўнікам у Старых Дарогах, а потым быў пераведзены ў Мікалаеўшчынскую школу.

Вялікі ўплыў на светапогляд маладога настаўніка аказала знаёмства з дзейнасцю і творамі рускіх сацыял-дэмакратаў, а таксама з рэвалюцыйна настроенымі педагогамі. Аляксандр Сянкевіч добра ўсведамляў неабходнасць саюза настаўніцтва, які б ясна акрэсліў далейшы шлях дзейнасці педагогаў, звязаў бы іх, паводле Якуба Коласа, «агульнаю ідэяю, ідэяю змагання за вызваленне з грамадзянскай і палітычнай няволі, за поўную рэформу школы, арганічна злучыўшы яе з патрэбамі жыцця». Перадавыя настаўнікі наладзілі сувязь паміж сабой і марылі стварыць творчае аб'яднанне. Вось імёны тых, хто ўпершыню на Беларусі даў пачатак арганізацыі настаўніцтва: Аляксандр Сянкевіч, Аляксандр Райскі, Нічыпар Янкоўскі, Хведар Калечыц, Канстанцін Міцкевіч (Якуб Колас), Сямён Самахвал, Уладзімір Міцкевіч, Антон Камароўскі, Адам Вайцахоўскі, Вікенць Віяленцій, Аляксандр Апяшкевіч, Міхаіл Пальчэўскі, Іван Лапцэвіч, Іван Фёдараў (Янка Маўр), Аляксандр Філіповіч.

Свой першы з'езд настаўнікі вырашылі правесці пасля заканчэння навучальнага года. Вечарам 8 ліпеня 1906 года яны пачалі з'язджацца ў Мікалаеўшчыну. Сабралася каля 30 чалавек. Першае пасяджэнне адбылося на беразе Нёмана, у прыгожай мясціне Прыстанька. Старшынёйз'ездавыбралі Аляксандра Сянкевіча, сакратаром — Аляксандра Райскага, настаўніка Стаўпецкага мужчынскага народнага вучылішча. З'езд прыняў адозву «Да ўсіх настаўнікаў і настаўніц прыходскіх і іншых вучылішчаў», адрасаваную настаўнікам Мінскай губерні. Дэлегаты былі высачаны паліцыяй, пачаліся арышты, суды, ссылкі, расправы. А.Сянкевічу і Н.Янкоўскамудавялося эмігрыраваць у Амерыку.

Першы настаўніцкі з'езд не прайшоў бясследна. Многія педагогі адчулі неабходнасць барацьбы супраць царызму. А аднаму з удзельнікаўз'езда — Якубу Коласу — гэтая падзея асабліва глыбока запала ў душу: успаміны выкрышталізоўваліся, хвалявалі. Незвычайныя па духу і сіле, яны ляглі ў аснову твораў пісьменніка. Задума Якуба Коласа паказаць складаны шлях беларускага настаўніка ад «зялёнага» семінарыста да свядомага змагара вылілася ў трылогію «На ростанях». Твор у значнай ступені аўтабіяграфічны. Асобныя падзеі, героі, час і акалічнасці дзеянняў, адлюстраваныя ў аповесцях, мелі месца ў жыцці пісьменніка, таму за мастацкім вымыслам праглядваюцца рэальнасць і біяграфічнасць таго ці іншага факта.

Першая частка трылогіі — «У палескай глушы» — была напісана амаль за год (у 1921— 1922 гадах). Якуб Колас памастацку адлюстраваў пачатак шляху маладога настаўніка. Роздум над мэтай жыцця, хісткасць перакананняў, аналіз учынкаў і падзей, пошукі выйсця — усё гэта з'яўлялася тыповым для мноства настаўнікаў, якія пасля семінарыі шукалі правільную дарогу, Малюючы свайго героя ў чалавечым асяродцзі, пісьменнік з вялікім майстэрствам паказаў у рамане народ — тую сілу, якая, на думку аўтара, пад кіраўніцтвам перадавой інтэлігенцыі можа змесці існуючы лад.

Якуб Колас, сустракаючыся ў Мінску ў 20-я гады з Сянкевічам і ўспамінаючы разам з ім мінулае, усё часцей звяртаецца да матэрыялаў з'езда настаўнікаў. У 1924 годзе з-пад яго пяра выходзіць п'еса «Забастоўшчыкі», у аснову якой пакладзены сам факт з'езда. Прозвішчы яго ўдзельнікаў аўтар замяніў мянушкамі, дадзенымі многім яшчэў семінарыі. Іўсёжлёгка пазнаць за Басам-Грэнкам Аляксандра Сянкевіча, за Гарнаком — Сямёна Самахвала. Пад прозвішчам Хрушча Булыгі выступаўАляксей Аляшкевіч, Пясецкага — Аляксандр Райскі, Нічыпара — Нічыпар Янкоўскі.

П'еса «Забастоўшчыкі» пабудавана на паслядоўным раскрыцці фактаў. Характарыстыка герояў даецца праз іх дыялогі, дзеянні. Цэнтральнае месца ў творы займае гаспадар «дома крамолы і бязбожніцтва» настаўнік Бас-Грэнка. Калі іншыя (Гарнак, Лукашык) успрымаюцьжартам (ато і з бояззю) ідэю сходу настаўнікаў, то Бас-Грэнка, які, відаць, доўга выношваў гэтую задуму, ніколькі не сумняваецца ў патрэбнасці аб'яднання педагогаў. Ён цвёрда ўпэўнены, «што трэба склікаць з'езд, трэба самім арганізавацца і на з'ездзе вырашыць гэтыя пытанні». У вобразе Баса-Грэнкі пісьменнік паказаў не толькі ініцыятара і арганізатара настаўніцкага з'езда, але на фоне стракатай настаўніцкай масы вывеў сапраўднага барацьбіта, гатовага ў любую хвіліну ахвяраваць сваім жыццём дзеля народнага шчасця.

Адначасова пісьменнік творча і натхнёна працаваў над другой часткай сваёй трылогіі «На ростанях» — «У глыбі Палесся». Якраз у 1923 — 1927 гадах Якуб Колас выкладаў родную мову ў Белдзяржуніверсітэце. Сам характер работы штурхаў яго да разваг пра ролю педагогаў, настаўнікаў у жыцці грамадства, у фарміраванні грамадскай думкі, светапогляду маладога пакалення. У аснову вобразаў Баса-Грэнкі і Алеся Садовіча (трылогія «На ростанях») лёг адзін і той жа прататып — Аляксандр Сянкевіч. I таму для нас важна, наколькі поўна і ўсебакова намаляваў пісьменнік вобраз Сянкевіча-Садовіча, як і якія рысы характеру падкрэсліў, тыпізаваў.

         У першыню з Алесем Садовічам мы сустракаемся на пачатку аповесці «У глыбі Палесся». Лабановіч, прыехаўшы на лета дадому, на станцыі сустрэў свайго земляка-аднакашніка Садовіча. «Сябры шчыра абняліся. Блізка год яны не бачыліся і за гэты час значна змяніліся. Галоўным чынам змяніліся таму, што з семінарскіх шкур павылузваліся». Радасць сустрэчы заключалася менавіта ў тым, што можна было выліць адзін аднаму накіпелае за год, думанае-перадуманае, выказаць трывогі, сумненні, меркаванні, падзяліцца планамі, надзеямі… Садовіч расказвае, і ў яго голасе — «ноткі нездавальнення і расчаравання сваім маладым настаўніцкім жыццём і тою абстаноўкаю, у якой прыходзілася жыць». Але ў чым жа выйсце?

— Усе мы, браток, напэўна, за першы год настаўніцтва многа навучыліся мужнасці жыцця. Самае галоўнае, друг ты мой, — гэта тое, каб не страціць усведамлення сваіх памылак.

— Правільна, старына, — падхапіў Садовіч. — Трэба ж, брат, знайсці ў жыцці нешта такое, што дадавала б сэнсу гэтаму жыццю. Трэба перш за ўсё пашырыць свой кругагляд, выблытацца з павуціння, што засланяе разумнае жыццё…

Гэтыя разважанні мелі для сяброў тое значэнне, што падмацавалі ў іх шуканнях чагось новага, асэнсаванага і падымалі над забраснявелым балотам грамадскага жыцця; гэтыя разважанні падтрымалі той агонь, які не дае памерці і заглух у чалавеку для грамадскай работы, — адным словам, яны былі як бы маральнаю чысткаю, што ніколі не шкодзіць чалавеку".

Колас тонка паказвае розніцу паміж праўдашукальнікамі і тымі героямі “зялёнага поля”, якіх засмактала “забраснявелае балота”. Праўда, не ўсё чалавечае выветрылася з гэтых абывацельскіх душ, але намеры і думкі іх не ідуць далей карт і выпівак. Няхай Садовіч і Лабановіч пакуль што няпэўныя ў сваіх пошуках, але зразумела і тое, што яны не прынялі «зялёнага поля» і тых «драпежніцкіх, прагавітых, закураных пылам і дымам» нялюдскіх твараў. Пасля напісання аповесці «У глыбі Палесся» Якуб Колас толькі больш чым праз дваццаць гадоў «вярнуўся» да сваіх герояў. 3 канца 40-х гадоў яго ўяўленне зноў трывожаць успаміны рэвалюцыйнай маладосці. I разам з Якубам Коласам «ідзе» да настаўніцкага з'езда Лабановіч. Цяпер ён разумее, што «ісці далей па шляху барацьбы адзіночкай-саматужнікам нельга». «Патрэбна згодная, па выпрацаваным плане работа тысяч людзей, якая б біла ў адзін пункт». Ён успамінае Алеся Садовіча і Янку Тукалу. «Ці не аб гэтым жа самым думалі і яны, калі заводзілі гутарку аб трыўмвіраце, аб пастаянных зносінах паміж сабою». Так, не ў аднаго Лабановіча затоена думка аб яднанні сіл. «Садовіч пісаў, што яго школа стала прыстанішчам настаўнікаў, што з імі жыве Янка Тукала, Алесь Лушкевіч з-пад Шчорсаў і яшчэ збіраецца прыехаць некалькі чалавек. У пачатку ліпеня, не пазней пятага, — пісаў сябар, — павінен быць і ты, — непрыменна, абавязкова. Наладжваецца гуртковая маёўка. Трэба ж, чорт вазьмі, гульнуць хоць раз у год. Лабановіч зразумеў, на што намякае яго зямляк і блізкі сябар». Няцяжка заўважыць, з якой цеплынёй і прыхільнасцю адносіцца аўтар да Садовіча. Не па гадах жыццёвая сталасць, рашучасць, зычлівы гумар, упэўненасць — і чытач разам з Лабановічам пранікаецца павагай і любоўю да гэтага «зачыншчыка і крамольніка».

Авось Лабановіч прыязджае на з'езд, і яго сустракае «гурт маладых, бадай што ўсіх знаёмых, настаўнікаў», і ў гэтым «натоўпе быў Садовіч як лідар». Школа Садовіча стала прыстанню для ўсіх, хто прыехаў, падаў голас за свае правы, прыехаў, каб палажыць першы камень у асновутаго ўяўнага «сонца».

Усведамляючы, што без падтрымкі сялян на поспех разлічваць нельга, «Садовіч часта вёў з Шуськам і Раткевічам гутаркі, навучыў іх трохі разбірацца ў палітыцы. „Гэта наша апора, без народа ў нашых справах не наваюеш”, — казаў Садовіч Андрэю», і Лабановічу стала зразумела, што гаворкі, якія ён і Садовіч вялі з сялянамі, не прапалі марна. «Маладзец Бас! — пахваліў ён у думках Садовіча. — Сапраўды, гэта наша апора!» У рамане перададзена любоў і павага сялян да сваіх абаронцаў: калі паліцыя хацела арыштаваць удзельнікаў з'езда, народ дружна заступіўся за іх і не аддаў у рукі «архангелаў»…

Апынуўшыся ў Злучаных Штатах, Аляксандр Сянкевіч зведаў цяжкі лёс эмігранта. Працаваў на будаўніцтве, на лесараспрацоўках, быў лаўцом вустрыц. Сутыкнуўшыся з амерыканскай «свабодай» і «роўнасцю», ён актыўна ўключыўся ў барацьбу за правы працоўных: у 1907 годзе стаў членам Амерыканскай сацыялістычнай партыі, у партыйным друку змяшчаў публіцыстычныя артыкулы, праводзіў значную работу ў калоніях эмігрантаў з Беларусі, Расіі, Украіны, Польшчы.

3 1913 года Сянкевіч пачаў працаваць у савеце арганізацыі «Індустрыяльныя рабочыя свету». Адначасова вучыўся і паспяхова закончыў Балтыморскі інстытуг дактароў і хірургаў. Медыцынскую практыку спалучаў з актыўнай дзейнасцю, у якой дапамагала жонка — Ганна Трызна, таксама беларуская эмігрантка. (Уражанні ад жыцця на амерыканскім кантыненце выліліся пазней у аповесць «Вандраванне Васіля», якая выйшла асобнай кнігай у 1932 годзе ў Мінску.)

Даведаўшыся, што ў Расіі адбываецца рэвалюцыя, А.Сянкевіч вярнуўся на Радзіму. Спачатку працаваў урачом Іванаўскага ўчастка Нікольска-Усурыйскага павета Прыморскай вобласці, а пасля быў выбраны членам Прыморскай абласной земскай управы. Разам з працоўнымі Далёкага Усхода Сянкевіч выступіў за абарону маладой Рэспублікі Саветаў супраць іншаземных інтэрвентаў. У канцы чэрвеня — пачатку ліпеня 1919 года ў вёсцы Сяргееўка адбыўся з'езд працоўных, які выбраў Сяргея Лазо камандуючым усімі партызанскімі атрадамі Прымор'я. У склад выканкама з'езда ўвайшоў А.Сянкевіч.

У партызанскім атрадзе Аляксандр Антонавіч арганізаваў шпіталь. Тут ён быў прыняты ў члены Камуністычнай партыі. Адступаючы, партызаны эвакуіравалі шпіталь у вярхоўе ракі Сучан, за вёску Малчанаўка. У цяжкіх умовах доктар Сянкевіч выратаваў жыццё многім параненым партызанам. Стомлены баямі, пастаяннымі галадоўкамі, цяжка захварэў Сяргей Лазо. Як расказвае ўдзельнік грамадзянскай вайны Леў Перлін, Сянкевіч літаральна вырваў камандуючага атрадамі з рук смерці.

Адзін з удзельнікаў партызанскай барацьбы на Далёкім Усходзе пісьменнік А.А. Фадзееў задумаў у 1921 годзе напісаць кнігу аб грамадзянскай вайне. Працуючы партызанскім агітатарам, Аляксандр Булыга (Фадзееў) міжволі стаў сведкам тых падзей, якія ляглі крыху пазней (у 1925 — 1926 гадах) у аснову яго рамана «Разгром». Нягледзячы на невялікую колькасць персанажаў твора (з эпізадычнымі іх каля 30) і кароткі час дзеяння (каля двух-трох месяцаў), пісьменнік здолеў па-майстэрску паказаць жыццёвасць ідэй змагання, супярэчлівасць некаторых характараў, стварыць непаўторны вобраз важака. Знаёмства Аляксандра Фадзеева з Аляксандрам Сянкевічам паслужыла пісьменніку матэрыялам для стварэння ў рамане вобраза Сташынскага. «Варта прачытаць „Разгром” Сашы Фадзеева, — піша ва ўспамінах пра А.Сянкевіча камандзір 1-га Далёкаўсходняга савецкага партызанскага палка Мікалай Кірылавіч Ільюхоў, — менавіта тыя месцы яго кнігі, дзе ён піша аб партызанскім шпіталі і яго жыхарах, варта прачытаць дзённікавыя запісы пісьменніка, і стане зразумела, як любіў нашага цудоўнага лекара нябожчык А.А. Фадзееў».

У рамане выразна намаляваны партрэт Сташынскага: “Высокі, нягнуткі мужчына з доўгім і жоўтым тварам, з глыбока запалымі бліскучымі вачыма”. Пісьменнік, добра валодаючы майстэрствам дэталі, даў некалькі скупых, але важных біяграфічных звестак пра Сташынскага, у двух-трох эпізодах здолеў раскрыць характер гэтага замкнутага і самаахвярнага чалавека. Вайна злучыла ў адным атрадзе Левінсона, Бакланава і Мяцеліцу, Сташынскага, Дубава і Ганчарэнку, Марозку, Вару і Мечыка, злучыла, каб выпрабаваць іх і гарт і адсеяць «усё няздольнае да сапраўднай рэвалюцыйнай барацьбы».

Ёсць у рамане мастацка-вобразная паралель Сташынскі — Левінсон. Мужны, разважлівы, разумны Левінсон трымае атрад у строгім парадку. Праўда, часам закрадваюцца і ў яго сэрца сумненні. «Аднак ніхто, апрача Сташынскага, не ведаў, што Левінсон наогул можа хістацца: ён ні з кім не дзяліўся сваімі думкамі і пачуццямі, падносіўужо гатовыя „так” або „не”. Таму ён здаваўся ўсім — за выкпючэннем такіх людзей, як Дубаў, Сташынскі, Ганчарэнка, якія ведалі яго праўдзівую цану, — чалавекам, асобай правільнай пароды». Сташынскі і Левінсон падтрымлівалі моцную сувязь, дзяліліся планамі далейшых мерапрыемстваў і баявыхдзеянняў. 

3 прыходам восені шпіталь пачынае «разгружацца». Застаюцца двое: безнадзейны Фралоў і амаль здаровы Мечык. Заставацца ў шпіталі Сташынскаму з-за аднаго Фралова, у якога «ніякіх надзей», Левінсон лічыць небяспечным і дарэмным. I доктар вымушаны даць хвораму вялікую дозу морфію. Верагоднасць факта вымушанай смерці партызана, апісанага Фадзеевым, пададзена ва ўспамінах М.К. Ільюхова: «У гэтых, здавалася, невыносных умовах Сянкевіч выратаваў усіх раненых, збавіў іх ад гангрэн, вылечыў, акрамя… акрамя аднаго партызана. Ім быў шахцёр Сучанскіх капальняў Байкоў. Ранены ён быў у жывот. Разрыўная японская куля развярнула ў яго ўвесь кішэчнік. Сянкевіч рабіў усё, каб выратаваць раненага. Але гэта была зацікаўленасць чалавека вялікай душы. Свядомасць лекара гаварыла аб іншым. Ён разумеў, што справа тут безнадзейная… Сянкевіч накіраваўся ў шалаш, дзе ляжаў Лазо. Ён вырашыў параіцца з камандуючым. Лазо спытаў: „Ёсць якая-небудзь надзея выратаваць раненага?” Сянкевіч адказаў, што надзеі няма. Удвух яны вырашылі дапамагчы раненаму. Цяжкі лёс выпаў Сянкевічу! Мужны, нязломны чалавек… рыдаў, калі даваў раненаму партызану моцную дозу морфію. Партызан заснуў навек спакойным. Лазо, хаваючы ад Сянкевіча, расказаў мне потым аб трагедыі гэтага чалавека (Сянкевіча. — А.К.), і Аляксандр, таксама хаваючы ад Лазо, расказваў мне, як камандуючы стаяў за дзвярыма шалаша і таксама плакаў».

Літаратуразнавец А.Бушмін пісаў пра герояў і персанажаў рамана: «Сістэма вобразаў „Разгрома”, узятая ў цэлым, адлюстравала рэальна-тыповыя суадносіны асноўных сацыяльных сіл нашай рэвалюцыі. У ёй удзельнічалі пралетарыят, сялянства і інтэлігенцыя, якой кіравала Камуністычная партыя. Адпаведна гэтаму ў „Разгроме” паказаны „вугальнае племя”, якое ідзе ў авангардзе барацьбы, сяляне, інтэлігенцыя ў яе станоўчых (Сташынскі) і адмоўных (Мечык) тыпах, бальшавік-камандзір Левінсон».

Як было адзначана вышэй, вобраз доктара Сташынскага А.Фадзееў пісаў з Аляксандра Сянкевіча. Усё ў ім рэальнае, біяграфічнае за выключэннем аднаго: у рамане Сташынскі гіне, у жыцці застаецца жывым.

Не толькі Фадзееў увекавечыў А.Сянкевіча. Дзейнасць гэтага сумленнага чалавека, самаахвярна адданага Радзіме, адлюстравана ў кнігах успамінаў, мемуарах былых удзельнікаў грамадзянскай вайны, а таксама ў мастацкіх творах. М.М. Мацвееў-Бодры пісаў: «Мы, прыморцы, ганарымся А.А. Сянкевічам, і хаця ён сын Беларусі, але і для нас гэты найцудоўнейшы чалавек не менш дарагі, і мы лічым яго сваім земляком».

У сакавіку 1920 года Аляксандр Сянкевіч з сям'ёй пераехаў у Хабараўск і быў вылучаны на пасаду камісара земляробства краю.

А з роднай Беларусі прыходзілі невясёлыя весткі. Першая сусветная і грамадзянская войны, белапольская акупацыя спустошылі край. Неабходна было аднаўляць гаспадарку. У эканоміцы, асвеце, медыцыне — усюды патрэбны былі кваліфікаваныя кадры. У сярэдзіне 1921 года А.Сянкевіч вярнуўся ў Беларусь. Пастановай Саўнаркама БССР ён адразу пасля прыезду прызначаны наркамам аховы здароўя рэспублікі. Аляксандр Антонавіч рабіўусё магчымае, каб наладзіць медыцынскае абслугоўванне насельніцтва, упарадкаваць сельскія і гарадскія бальніцы, зменшыць колькасць ахвяр ад тыфу, туберкулёзу. На старонках рэспубліканскіх газет ён пастаянна выступаў па розных медыцынскіх і санітарна-асветніцкіх пытаннях. Па ініцыятыве наркама аховы здароўя ў 1922 годзе скліканы з'езд медыцынскіх работнікаў сельскай мясцовасці Беларусі, пасля — Усебеларускі з'езд работнікаў аховы здароўя.

А.Сянкевіч удзельнічаў у рабоце шэрага з'ездаў Кампартыі Беларусі і ўсебеларускіх з'ездаў саветаў. На з'ездзе КП(б)Б выбраны кандыдатам у члены ЦК, на — XIII з'ездах — членам ЦК КП(б)Б, быў членам бюро ЦК КП(б)Б, з'яўляўся членам Цэнтральнага Выканаўчага Камітэта БССР.

3 грамадскай дзейнасцю Аляксандр Сянкевіч спалучаў літаратурную. Першы нумар «Маладняку» змясціў яго артыкул «Фізічнае выхаванне на вёсцы» (наогул, ён удзяляў значную ўвагу развіццю фізкультуры і спорту, быў адным з першых папулярызатараў іх на Беларусі). У невялікай брашуры «Слова пра евангелістаў» Сянкевіч выкрываў рэлігійную секту, паказваючы яе лжывыя мэты, раскрываючы яе сацыяльныя карані ў розных краінах — Расіі, ЗША, Германіі. Часопіс «Полымя» друкаваў яго ўспаміны аб рэвалюцыйных падзеях у 1905 — 1907 гадах, пачатак аповесці «Вандраванне Васіля». У 1923 годзе Сянкевіч прызначаны рэдактарам часопіса «Полымя».

Рост прамысловасці, развіццё сельскай гаспадаркі, культурнае будаўніцтва — усё гэта патрабавала спецыялістаў. Камуністычны ўніверсітэт нацыянальных меншасцей, пры якім адкрыўся беларускі сектар, з'яўляўся адной з найбуйнейшых тагачасных устаноў, якая рыхтавала для саюзных рэспублік высокакваліфікаваныя кадры. 20 снежня 1924 года Сянкевіч быў прызначаны загадчыкамі гэтага сектара і выехаў у Маскву. 3 чэрвеня 1926 года ён працаваў дацэнтам кафедры гісторыі партыі і ленінізму на факультэце права і гаспадаркі ў Белдзяржуніверсітэце. У лістападзе 1928 года Сянкевіч прызначаны рэктарам Мінскага Камуністычнага ўніверсітэта імя У.І. Леніна, адначасова — загадчыкам аддзелаў друку, культуры і прапаганды ЦК КП(б)Б.

Член Нацыянальнай камісіі ЦБК БССР, дырэктар Інстытута літаратуры і мастацтва Акадэміі навук БССР, дырэктар Інстытута камунальнай санітарыі Наркамата аховы здароўя РСФСР, намеснік адказнага рэдактара аддзела «Апошніх паведамленняў» Камітэта па радыёфікацыі і радыёвяшчанні пры Савеце Народных Камісараў СССР.. Усё, чым жыла Беларусь, краіна, хвалявала гэтага чалавека, але ў 1938 годзе Аляксандр Сянкевіч быў беспадстаўна рэпрэсіраваны і толькі ў 1956 годзе рэабілітаваны.

                            Алесь КАМАРОЎСКІ, пісьменнік, в.Мікалаеўшчына

---

---

Перед ребятами выступила председатель первичной профсоюзной организации Абражевич Татьяна Анатольевна, которая рассказала об истории профсоюзного движения в Беларуси и о деятельности первичной профсоюзной организации нашего учреждения. Для ребят была поготовлен интересный материал. При проведении урока использовалась профсоюзная атрибутика и презентация.

 Во время урока учащиеся узнали о правах и функциях профсоюза, для чего они созданы, какова роль профсоюзов в соблюдении трудового законодательства в отношении несовершеннолетних. 

При подведении итогов урока учащимся были заданы два вопроса:

- Какая главная задача профсоюза?

- Возникло ли у них желание в будущем стать членом профсоюза?

Это был не совсем обычный, но очень интересный и полезный урок.

ПЛАН УРОКА

ПРЕЗЕНТАЦИЯ

---

Наличие коллективного договора позволяет в полной мере реализовать в коллективе все нормы Трудового кодекса Республики Беларусь, прежде всего имеющие отсылки к коллективному договору.

 

ПРИМЕР 1. Статья 174 ТК Республики Беларусь. Разделение трудового отпуска на части. Отзыв из отпуска.

По договоренности между работником и нанимателем трудовой отпуск может быть разделен на две части, если иное не предусмотрено коллективным договором, соглашением. При этом одна часть должна быть не менее 14 календарных дней. То есть можно предусмотреть возможность разделения отпуска на три и более частей.

Районное отраслевое соглашение. Подпункт. 27.19. По уважительным причинам (по семейным обстоятельствам, в связи с болезнью близких родственников и др.), которые указываются в коллективном договоре, Соглашении, или по договоренности между нанимателем и работником трудовой отпуск может быть разделен более чем на две части. При этом одна часть трудового отпуска должна быть не менее 14 календарных дней.

ПРИМЕР 2. Статья 46  ТК Республики Беларусь. Расторжение трудового договора по инициативе нанимателя с предварительного уведомления или согласия профсоюза.

Расторжение трудового договора по инициативе нанимателя (статья 42, кроме пункта 3, абзацев третьего и пятого пункта 7) производится после предварительного, но не позднее чем за две недели уведомления соответствующего профсоюза. В случаях, предусмотренных коллективными договорами, соглашениями, расторжение трудового договора по инициативе нанимателя может производиться только с предварительного согласия соответствующего профсоюза.

Районное отраслевое соглашение. Подпункт. 31.1. Расторжение трудового договора (контракта) по инициативе нанимателя по пунктам 1 (кроме ликвидации организации, прекращения деятельности филиала, представительств или иного обособленного подразделения организации, расположенной в другой местности), 4, 6, 7, статьи 42, а так же по пункту 3 статьи 47 Трудового кодекса, производится с предварительного согласия соответствующего комитета отраслевого профсоюза.

Расторжение трудового договора (контракта) по инициативе нанимателя по пунктам 1 (кроме сокращения численности или штата работников), 5, 7 (кроме абзаца второго и пятого), 8-11 статьи 42, а так же по пунктам 1 и 7 статьи 47 Трудового кодекса производиться после предварительного, но не позднее чем за две недели уведомления соответствующего комитета отраслевого профсоюза.

ПРИМЕР 3. Статья 265  ТК Республики Беларусь. Дополнительный свободный от работы день. Матери (мачехе) или отцу (отчиму), опекуну (попечителю), воспитывающей (воспитывающему) двоих детей в возрасте до шестнадцати лет, по ее (его) заявлению ежемесячно предоставляется один дополнительный свободный от работы день. В коллективном договоре, ином локальном правовом акте может предусматриваться оплата при предоставлении указанного дня.

Районное отраслевое соглашение. Подпункт. 27.13. Матери (мачехе) или отцу (отчиму), опекуну (попечителю), воспитывающей (воспитывающему) двоих детей в возрасте до шестнадцати лет, по ее (его) заявлению ежемесячно в соответствии с частью 3 статьи 265 Трудового кодекса предоставляется один дополнительный свободный от работы день. Коллективными договорами предусматривается предоставление указанного дня с оплатой в размере среднего дневного заработка.

ПРОФСОЮЗ – НЕОБХОДИМОСТЬ!

ПРАВА РАБОТНИКА – ЧЛЕНА ПРОФСОЮЗА

Вступив в профсоюз, работник – член профсоюза приобретает право на:

заключение коллективного договора;

получение всех гарантий и льгот, предусмотренных коллективным договором;

бесплатную юридическую помощь по вопросам законодательства о труде: приема на работу, переводов по работе и увольнению, рабочего времени и отдыха, охраны труда, гарантий и компенсаций;

рассмотрение индивидуального трудового спора работника – при участии профсоюзного органа;

содействие профсоюза в вопросах оплаты труда, размера заработной платы и своевременной ее выплаты;

проверку правильности начисления заработной платы;

защиту работника профсоюзом в случае необоснованного прекращения трудовых отношений, других действий со стороны нанимателя;

бесплатную правовую помощь профсоюза при рассмотрении вопросов работника в суде;

защиту при расследовании несчастных случаев на производстве и профессиональных заболеваний, по вопросам возмещения вреда, причиненного их здоровью на производстве;

материальную помощь в случае возникновения тяжелых жизненных обстоятельств и т.д.;

помощь в получении льготной путевки на санаторно-курортное лечение, на оздоровление и отдых для себя и членов семьи;

помощь в организации оздоровления детей;

обращение в первичную профсоюзную организацию по месту работы, в вышестоящий профсоюзный орган по различным вопросам, возможность свободно высказывать и отстаивать на профсоюзном собрании, конференции свое мнение по вопросам трудовых, социальных и связанных с ними отношений.

Совместно либо по согласованию с профсоюзным комитетом наниматель принимает локальные правовые акты:

по оплате труда, в том числе стимулирующим и компенсирующим выплатам (ст. 63 ТК);

по профессиональной подготовке, повышении квалификации, стажировке и переподготовке работников (ст. 220-1 ТК);

график отпусков (ст. 168 ТК);

разделение рабочего дня на части (ст. 127 ТК);

правила внутреннего трудового распорядка (ст. 195 ТК) и др.

Профессиональные союзы:

осуществляют общественный контроль за соблюдением нанимателями законодательства о труде, об охране труда, выполнением коллективных договоров и соглашений;

обеспечивают в случае необходимости юридическую защиту интересов члена профсоюза в суде.

Профком имеет право выступать в качестве инициатора снятия дисциплинарного взыскания с работника (члена профсоюза) (ст. 203 ТК).

ВМЕСТЕ – ЗНАЧИТ СИЛЬНЕЕ

 

ВЫСТУПАЯ ОТ ИМЕНИ МНОГОЧИСЛЕННОГО ПРОФСОЮЗНОГО СООБЩЕСТВА ЗА ПОСЛЕДНИЕ ГОДЫ ФЕДЕРАЦИИ ПРОФСОЮЗОВ БЕЛАРУСИ ВМЕСТЕ С ЧЛЕНСКИМИ ОРГАНИЗАЦИЯМИ УДАЛОСЬ:

 

ДОБИТЬСЯ включения в измененный Трудовой кодекс Республики Беларусь более 30 своих предложений, среди которых:

продление контракта с добросовестными работниками на максимальный срок;

возможность ограничивать материальную ответственность работников независимо от вида трудового договора (раньше те, кто работал по контракту, такой возможности не имели);

запрета на взыскание с работников штрафов, наложенных на организацию;

увеличение срока предупреждения об изменении существенных условий труда до 30 дней (предлагалось 7 дней);

гарантии для работников пенсионного возраста получения компенсации в размере трехмесячного заработка в случае увольнения по причине нарушения нанимателем законодательства о труде и др.

 

РЕШИТЬ ВОПРОС об изменении статьи 365 Трудового кодекса Республики Беларусь:

все нормы и гарантии коллективного договора, предусмотренные трудовым законодательством, распространяются на всех работников организации, а дополнительные гарантии – на условиях и в порядке, прописанных в коллективном договоре. Таким образом, можно предусмотреть распространение дополнительных гарантий и льгот только на членов профсоюза, от имени и для которых действует профсоюзный комитет.

 

РЕШИТЬ ВОПРОС пенсионного обеспечения матерей с 4 детьми:

в трудовой стаж засчитывается время ухода за 4 детьми – 12 лет (ранее учитывалось 9 лет за 3 детей). Снижен до 10 лет страховой стаж для начисления трудовой пенсии.

 

ИНИЦИИРОВАТЬ внесение изменений в постановление Совета Министров от 31.07.2014 № 744 с учетом специфики отрасли, особенностей производства предприятий и тех объективных факторов, на которые как наниматели, так и работники, добросовестно выполняющие свои трудовые обязанности, повлиять не могут.

---